aran XXI

Era causa ei plan evidenta: eth binòmi democracia/partits foncione dera manèra que seguís: A partits fòrti democracia febla e a democracia “saludabla” partits febles. O lèu lèu inexistents coma en cas d’Estats Units. Ei possible qu’aguest cas non sigue er exemple a seguir, mès deth sòn sistèma calerie avalorar coma, enes passades eleccions ath delà de votar Congrès e Senat, en fòrça estats es electors sigueren consultadi sus ahèrs ben diuèrsi coma era experimentacion damb celules mares, o es matrimònis entre òmosexuaus. Ua bona practica de participacion.

En nòste país era democracia se bastic ena substitucion d’ua dictadura per un sistèma de partits qu’assumissen eth contraròtle der Estat. E ac hèn damb un contraròtle fòrt des institucions e damb un pacte damb es renovadors deth règim tà garantir era governabilitat. Un pacte que supause en cèrta forma e tàs quèrres acceptar ua “cèrta” dretitzacion des principis democratics que caracterizen es partits de quèrra. Donc calerie començar a qüestionar era democracia des partits e eth sòn foncionament organic ereu de circonstàncies istoriques fòrça determinades. Aquiu començam a trobar es prumères explicacions a fòrça preguntes. Era prumèra conclusion donc serie: Ei evident qu’era democracia ei consustanciau as partits, totun es partits an de besonh democratizar-se.

Es esturments tà arténher era democratizacion passen, ath mèn enténer, per dus aspèctes:
1- es reformes institucionaus qu’incorpòren limitacion de mandats, transparència entre negòcis e politica, equitat en accés ara representacion, democracia mès participativa...
2- es partits an d’incorporar es primàries (coma a hèt frança), acceptar es consultes populares, superar eth concèpte de “clubs barradi”, acceptar era transversalitat de determinadi principis ideologics, hèr-se mès permeables ...

Dilhèu serie totun injust acusar dera abstencion sonque as partits, non ei mens vertat qu’era societat s’an installat en individualisme qu’aué ei un valor proponderant. Donc maugrat qu’experiéncies coma Ciutadans pel Canvi an sajat de fomentar d’autes practiques eth resultat a estat discrèt. Calerie en aguest sentit, trabalhar, tanben, determinadi valors adreçadi a impulsar eth sentit collectiu des ahèrs publics e era participacion coma valor fonamentau dera politica, possiblement en començar pera escòla.

Eth cambi d’actitud des votans damb respècte ath tipe de votacion respon tanben ath principi de proximitat, ei a díder, eth votant ei mès interessat per ajuntament que non pas peth parlament. S’establim relacion dirècta eth resultat serie qu’es ajuntaments an d’auer mès responsabilitats e mès capacitat de decision.

Entà acabar, Aran ei un bon laboratòri de naues practiques politiques. Ac permet un territòri petit e un principi d’autonomia fòrt. Totun era nòsta democracia ei absoludament malauta: manca de debat, pòur ara expresion publica e ara critica, manca d’esturments de contraròtle ath govèrn, nulla participacion ciutadana enes ahèrs deth país, indefinicion enes marcs institucionaus, manca de sentit institucionau (peth dessís dera batalha partidista) ... e un long eca que s’i poderie ahíger. Donc en aguest sens cau començar era batalha democratica peth nòste pròpri país en tot saber que coma didie Alfred Smith: Todos los males de la democracia pueden curarse con más democracia.